Oczlik jako pokarm dla ryb – czy to dobra alternatywa dla artemii?

Jak wiemy z poprzedniego wpisu na blogu Raw PetFood, artemia cieszy się ogromną popularnością w akwakulturze już od lat 30. XX wieku, a jej szczególne zastosowanie dotyczy odchowu larw ryb. Wiemy też jednak, że nie jest to pokarm doskonały - dla niektórych larw artemia stanowi pokarm po prostu zbyt duży, dla innych zaś może być niedostatecznie bogata w określone składniki odżywcze. Ponadto produkcja artemii wiązać się może z wysokimi kosztami i budzi obawy o wpływ na środowisko naturalne, związane między innymi z jej pozyskiwaniem, transportem oraz procesem wzbogacania. Z pomocą przychodzą tu autorzy artykułu opublikowanego na ramach Aquaculture Reports w 2021, w którym badacze podjęli się szczegółowej analizy innego popularnego pokarmu dla ryb – Oczlika (Cyclops) - w porównaniu do krewetek solankowych. Jak się okazuje, ten niewielki skorupiak może stanowić wartościową alternatywę dla popularnej artemii. 

Czym jest oczlik? Pochodzenie i charakterystyka

Oczlik (Cyclops) to rodzaj drobnych skorupiaków planktonowych z gromady widłonogów (Copepoda), które występują w środowiskach wodnych na całym świecie. Nazwa "Cyclops" pochodzi od ich charakterystycznej budowy – większość gatunków ma jedno wyraźne, centralnie położone oko. Oczliki występują zarówno w wodach słodkich, jak i słonych, od jezior i rzek po przybrzeżne strefy oceaniczne.

Pochodzenie oczlika i jego znaczenie w ekosystemie

Oczliki stanowią istotny element planktonu, odgrywając kluczową rolę w sieciach troficznych wodnych ekosystemów będać podstawowym źródłem pożywienia dla licznych gatunków ryb i innych organizmów wodnych. Same oczliki jednocześnie żywią się mikroorganizmami takimi jak glony i bakterie, dzięki czemu pełnią funkcję pośredników, przekazując energię z niższych poziomów troficznych do wyższych.

Jak właściwie wygląda oczlik?

Oczliki są niewielkimi organizmami, zwykle osiągającymi długość od 0,5 do 2 mm. Ich ciało składa się z segmentowanej głowy, tułowia i odwłoka, a ruchliwe anteny umożliwiają im sprawne poruszanie się w wodzie. Wiele gatunków oczlików wykazuje zdolności do przetrwania w trudnych warunkach, takich jak niedobór pożywienia, dzięki czemu łatwo adaptują się do różnych środowisk.

Znaczenie oczlika w akwakulturze

Dzięki swojej wysokiej wartości odżywczej, oczliki od dawna znajdują zastosowanie jako pokarm dla ryb i innych organizmów wodnych. Charakteryzują się wysoką zawartością białka i lipidów, w tym kwasów tłuszczowych, takich jak DHA i EPA, które są niezwykle ważne dla zdrowia i rozwoju ryb. W zależności od gatunku i warunków hodowli, oczliki mogą być szczególnie przydatne w odchowie larw, które wymagają małych i łatwo przyswajalnych źródeł pożywienia. Warto wspomnieć tu o rozmiarze oczlika - kilkukrotnie mniejszy od mierzącej 8-12 mm artemii, stanowi wartościowy pokarm dla odchowy larw ryb, dla których krewetki solankowe będą po prostu za duże. 

Zawartość białka i tłuszczów

Badania opublkowane na łamach Aquaculture Reports wykazały, że niektóre warianty oczlika (Cyclops abyssorum divergens) mogą zawierać więcej białka i lipidów niż artemia (Artemia franciscana) – nawet przed wzbogaceniem ich odpowiednio skomponowaną mieszanką alg. To ważne, gdyż podczas gdy tłuszcze dostarczają niezbędnej energii, szczególnie w wymagających wczesnych stadiach życia, białko stanowi podstawowy składnik odżywczy dla organizmów żywych, odpowiadający za ich wzrost i rozwój.

Wzbogacenie obu pokarmów mieszanką alg (Isochrysis galbana, Tetraselmis chuii, Chlorella marina i Nannochloropsis oculata) uwydatniło przewagę oczlika nad artemią w kategorii białka. Dzięki procesom biokonwersji, oczlik efektywnie zwiększał zawartość aminokwasów egzogennych, takich jak histydyna, izoleucyna czy metionina, które są kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania organizmu ryb, ale nie mogą być przez nie samodzielnie syntetyzowane. W rezultacie oczlik osiągnął bardziej zrównoważony i wartościowy profil białkowy w porównaniu do artemii, co czyni go wyjątkowo obiecującym składnikiem pokarmowym dla rozwijającej się branży akwakultury, gdzie jakość i efektywność pokarmu bezpośrednio wpływają na zdrowie i rozwój hodowanych ryb.

DHA u Oczlika i Artemii

Poziom DHA (kwasu dokozaheksaenowego) okazał się jednym z ważniejszych aspektów analizy. DHA pełni istotną rolę w rozwoju mózgu, układu nerwowego i wzroku ryb, szczególnie na wczesnych etapach życia, badania zaś wykazały, że wzbogacony oczlik (Cyclops abyssorum divergens) zawierał znacznie wyższe stężenie DHA niż wzbogacona artemia (Artemia franciscana).

Oczlik wyróżnił się tu wysoką zdolnością do efektywnej biokonwersji ALA (kwasu alfa-linolenowego pochodzącego z alg) w DHA, co czyni go swego rodzaju naturalnym „producentem DHA.” Co ciekawe, w przypadku artemii zachodziło zjawisko odwrotne - artemia wykazywała tendencję do utraty DHA podczas procesu wzbogacania wskutek naturalnego metabolizmu krewetek solankowych.

Przewaga oczlika w zakresie zawartości DHA podkreśla jego potencjał jako wartościowego pokarmu w hodowli ryb, szczególnie w przypadku gatunków wymagających intensywnego wsparcia rozwojowego na wczesnych etapach życia. Dzięki wysokiej zawartości DHA oczlik może znacznie przyczynić się do poprawy zdrowia i przeżywalności młodych ryb licznych gatunków. 

Wyniki w hodowli ryb

Ale czy różnice w składzie odżywczym oczlika i artemii przełożyły się na praktyczne korzyści w hodowli ryb? Okazuje się, że w tym przypadku tak. Badacze przeprowadzili eksperyment, w którym larwy europejskiego labraksa (Dicentrarchus labrax) były karmione wzbogaconym oczlikiem (Cyclops abyssorum divergens) lub artemią (Artemia franciscana). Wyniki wykazały, że larwy karmione oczlikiem osiągały lepsze wyniki wzrostu – były większe pod względem długości, szerokości i masy.  Wyższa była także ich przeżywalność. Gdy zakończono badanie, 57,3% larw karmionych oczlikiem nadal żyło, podczas gdy w przypadku artemii liczba ta wynosiła jedynie 27,7%.

Wyniki te mogą sugerować, że wyższa wartość odżywcza oczlika może przekładać się na poprawę zdrowia, wzrostu i przeżywalności ryb, co czyni go ciekawą alternatywą pokarmową w akwakulturze. Należy jednak pamiętać, że badania dotyczyły określonych szczepów oczlika i artemii, wzbogaconych konkretną mieszanką alg, a także jednego gatunku ryb. Nie oznacza to, że oczlik zawsze będzie najlepszym wyborem dla każdej ryby. Wybór pokarmu powinien być dostosowany do specyficznych potrzeb danego gatunku, etapu jego rozwoju oraz celów hodowlanych, takich jak tempo wzrostu, zdrowie czy przeżywalność. Tylko kompleksowe podejście pozwala osiągnąć optymalne wyniki w hodowli.

Oczlik jako pokarm - dla jakich ryb?

Oczlik już teraz stanowi znany i lubiany pokarm dla licznych gatunków ryb akwariowych. Ze względu na jego niewielki rozmiar, sotosuje się go przede wszystkim jako pokarm dla mniejszych ryb ozdobnych. Przykładowe gatunki ryb akwariowych, dla których oczlik stanowić może element diety, znajdują się na poniższej liście.

• Babka złota (Brachygobius doriae)
• Badis bengalski (Dario dario)
• Bocja indochińska (Syncrossus berdmorei)
• Bocja tygrysia (Syncrossus helodes)
• Bystrzyk czerwony (Tetra czerwona)
• Danio erythromicron (Celestichthys erythromicron)
• Drobniczka jednodniówka (Heterandria formosa)
• Drobnotka nadobna (Neoheterandria elegans)
• Grubowarg dwubarwny, Labeo bicolor (Epalzeorhynchos bicolor)
• Gupik, Pawie oczko, Gupik pawie oczko (Poecilia reticulata)
• Labeo, Grubowarg zielony (Epalzeorhynchos frenatum)
• Microrasbora kubotai (Microdevario kubotai)
• Naskalnik Regana (Julidochromis regani)
• Niebiański Danio Perłowy (Danio margaritatus)
• Pyszczak nóż, Pyszczak płaskogłowy (Dimidiochromis compressiceps)
• Pyszczak rdzawy (Iodotropheus sprengerae)
• Pyszczak Saulosa (Pseudotropheus saulosi)
• Pyszczak Zebra Red (Maylandia estherae)
• Skalar, Żaglowiec (Pterophyllum scalare)
• Żaglowiec wysoki, Altum, Skalar wysoki, Skalar właściwy, olbrzymi (Pterophyllum altum)
• Szczelinowiec Leleupa (Neolamprologus Leleupi)
• Żałobniczka, czarna Tetra (Gymnocorymbus ternetzi)
• Zbrojnik zebra (Hypancistrus zebra) 

Oczlik - zalety i wady

Za dużą zaletę oczlika w branży akwakultury uważa się fakt, że bez trudu można hodować go lokalnie, co obniża koszty transportu i przekłada się na bardziej zrównoważoną produkcję. Co więcej, oczliki łatwo rozmnażają się w warunkach kontrolowanych, co eliminuje obawę na wpływ połowu tego skorupiaka na środowisko naturalne.

Jednakże przy stosowaniu oczlika jako pokarmu w akwakulturze bierze się też pod uwagę pewne ryzyka związane z używaniem żywego oczlika. Inne badania wykazały, że niektóre odmiany oczlika mogą stanowić zagrożenie dla larw ryb i obniżać ich przeżywalność (Cyclopoid Predation on Lake Michigan Fish Larvae). Dodatkowo żywe oczliki zużywają tlen w wodzie, obniżając jego ogólny poziomu, stwarzając ryzyko niekorzystnych warunków środowiskowych dla odchowu ryb. Wady te można łatwo wyeliminować decydując się na podawanie oczlika w wersji mrożonej. Mrożony oczlik wyklucza ryzyko drapieżnictwa i nadmiernego zużycia tlenu w zbiorniku, a jednocześnie zachowuje wysoką wartość odżywczą żywego pokarmu.