Co je wąż zbożowy i czy są to pisklęta? Nowy opis badania na blogu

W domowych warunkach jedzenie dla węża zbożowego stanowią głównie mrożone szczury i myszy. Liczne badania potwierdzają także, że gryzonie stanowią podstawowy pokarm dla węży zbożowych (Pantherophis guttatus) w naturze. Podstawowy — ale nie jedyny. Badacze z University of Illinois w Urbana-Champaign w 2016 zaprezentowali ciekawe badanie na temat preferencji pokarmowych tak zwanych zbożówek w kontekście polowania na pisklęta ptaków.

Wąż zbożowy — wąż nie tylko domowy

Węże zbożowe to jedne z najczęściej hodowanych w Polsce węży domowych. Pantherophis guttatus znane są ze swojej charakterystycznej, bogatej kolorystyki i cenione jako zwierzęta terrariowe przez wzgląd na łagodny temperament tego gatunku. Nie bez znaczenia dla ich popularności jest także szerokie spektrum ciekawych zachowań zbożówek, co nie umknęło i naukowcom przeprowadzającym badania na obszarze Savannah River Site w Karolinie Południowej.

Według cytowanych przez badaczy informacji Pantherophis guttatus to średniej wielkości wąż, dorastający do 180 cm długości całkowitej. Wąż zbożowy zaliczany jest do gadów duszących i występuje w wielu typach siedlisk na południowym wschodzie USA. W naturalnych warunkach dzikie zbożówki spotkać można przede wszystkim od kwietnia do czerwca, głównie w czasie zmierzchu i nocy.

Choć wiele aspektów ich życia i diety pozostaje zagadką, to dzięki omawianym badaniom zyskujemy interesujące informacje o wężach zbożowych jako drapieżcach ptasich gniazd. Zbadano między innymi:

• Częstotliwość, z jaką łupienie ptasich gniazd kończy się sukcesem,
• Długość wizyt zbożówek w gniazdach,
• Częstotliwość wizyt w gniazdach.

Zaobserwowano też ciekawe interakcje między zbożówkami a innymi gatunkami węży, w tym uwzględniono inny popularny gatunek węża domowego, jakim jest wąż smugowy.

Czy węże zbożowe jedzą ptaki? Metodologia badania

Za główny obszar badań posłużyło około 200 ha zróżnicowanego terenu, w tym mokradła, lasy i otwarte przestrzenie. Do obserwacji wykorzystano kamery umieszczone przy gniazdach ptaków znajdujących się poniżej 3 metrów nad ziemią — co pozwoliło na filmowanie zdarzeń w obrębie gniazd. Przeanalizowano w ten sposób 97 przypadków drapieżnictwa węży na opierzonych osobnikach różnych gatunków. 25% przypadków brał udział co najmniej jeden wąż zbożowy.

Badania przeprowadzano w ciągu trzech sezonów lęgowych ptaków (2011-2013). Po każdym akcie drapieżnictwa badacze analizowali nagrania wideo, identyfikując zwierzęta i dokumentując ich zachowania oraz czas zdarzenia, uwzględniając dane pogodowe (w tym temperaturę) i ich wpływ na zachowania drapieżne węży.

Wąż zbożowy, a wąż smugowy i Coluber constrictor— porównanie

Dla lepszego zrozumienia zachowań węży zbożowych zastosowano zestawienie z innymi wężami sympatrycznymi w regionie, w tym z wężami smugowymi (Pantherophis alleghaniensis i P. obsoletus) oraz Coluber constrictor. Wąż smugowy okazał się najczęstszym drapieżnikiem gniazd ptaków, odpowiadając za 28% wszystkich niepowodzeń odchowu piskląt. Wąż zbożowy był na drugim miejscu odpowiadając za 15% przypadków, a wąż Coluber constrictor na trzecim (12%). Wąż Masticophis flagellum, mimo że również obecny, odpowiadał za niespełna 4% niepowodzeń gniazd. W sumie zidentyfikowano 137 przypadków drapieżnictwa węży w gniazdach, z czego 10 razy odnotowano sytuacje, w których więcej niż jeden gatunek węży polował na to samo gniazdo.

Gdzie i kiedy węże zbożowe szukają pokarmu w gniazdach ptaków?

Choć wiele gatunków węży (w tym wąż smugowy i wąż Coluber constrictor) preferuje polowanie na pierzasty pokarm w komfortowych warunkach oferowanych przez krawędzie lasów, węże zbożowe nie wykazały takich preferencji. W przypadku węży zbożowych nie wykazano też związku między odległością między gniazdami a strukturami oferującymi schronienia dla gadów.

Poszukiwania gniazd przez węże zbożowe nasilało się natomiast w trakcie sezonu lęgowego. W przypadku tego gatunku gadów odnotowano wizyty w gniazdach wyłącznie w warunkach wieczornych i nocnych. Dla porównania — osobniki z gatunku Coluber constrictor szukały pokarmu w ptasich gniazdach wyłącznie za dnia.

W jaki sposób węże zbożowe polują na ptaki?

Węże zbożowe w hodowli domowej uznawane są za bezwzględnych samotników, wymagających niewielkich rozmiarów terrarium (czyli terrarium długości węża) na wyłączność. Niezalecana jest kohabitacja zbożówek z żadnym gatunkiem gadów, w żadnym momencie życia poza okresem rozrodu ze względów praktycznych, związanych z utrzymaniem hodowli. Oznacza to, że nie wiemy zbyt wiele na temat ich relacji z innymi zwierzętami. Szczególnie interesujące okazały się więc odkrycia dotyczące behawioru węży zbożowych, w tym umiejętność wykorzystywania wskazówek od innych węży do lokalizowania zdobyczy oraz ich preferencja do polowania na pisklęta.

Udokumentowano kilka przypadków interakcji między dwoma wężami przy tym samym gnieździe: w jednym przypadku wąż zbożowy próbował dostać się do gniazda, podczas gdy wąż smugowy połykał pisklęta. W innych przypadkach obserwowano węże zbożowe przybywające do gniazd po tym, jak inne węże już je złupiły. Takie zachowanie sugeruje, że węże zbożowe mogą aktywnie podążać za innymi wężami, by zjadać pokarm pozostawiony przez inne osobniki lub polować na pisklęta, które ratowały się ucieczką przez skok z gniazda.

Podczas gdy wąż Coluber constrictor często (w 36% przypadków) zabierał zdobycz z gniazd, prawdopodobnie, aby zmniejszyć ryzyko napotkania przeszkody w postaci dorosłych ptaków lub zwierząt drapieżnych, wąż smugowy niemal zawsze konsumował zdobycz przy gnieździe (96% przypadków). Podobnie wyglądało to w przypadku węży zbożowych (93%), tu jednak zdarzało się, że zbożówki spadały z gniazda podczas manipulowania pisklętami, po czym kończyły pobieranie pokarmu na ziemi.

Znane z innych badań przypadki, gdy wąż smugowy lub lancetogłów królewski (Lampropeltis getula) pokrywały górę gniazd i przytrzymywały pisklęta swoimi ciałami, zaobserwowano tutaj tylko pięć razy (6%), w tym tylko raz (6%) u węża zbożowego. Zdarzyło się natomiast, że wąż smugowy ciasno owinął swoje ciało wokół gniazda, uniemożliwiając wężowi zbożowemu dostęp do niezjedzonego pisklęcia przedrzeźniacza rudego.

Na jakie ptaki polują węże zbożowe?

Kamery dokumentujące przypadki żerowania gadów na opierzone zdobycze umieszczono przy 206 gniazdach 13 gatunków ptaków, z czego 6 wymieniono w badaniu jako te stanowiące ewentualny pokarm dla węży zbożowych:

• Kardynał Szkarłatny (Cardinalis cardinalis) [waga: 33-65g; wielkość jaj: do 27 mm x 20 mm; waga jaj: 5 g; waga piskląt: od 3-4 g do 25 g w czasie opuszczenia gniazda]
• Łuszczyk Błękitny (Passerina caerulea) [waga: 26-31g; wielkość jaj: 24 mm x 17 mm]
• Przedrzeźniacz Rudy (Toxostoma rufum) [waga: 61-89g; wielkość jaj: do 27 mm x 19 mm; waga jaj: 6 g; waga piskląt: od 5-7 g do 48 g w czasie opuszczenia gniazda]
• Łuszczyk indygowy (Passerina cyanea) [waga: 12-18g; wielkość jaj: do 21 mm x 15 mm; waga jaj: 2 g; waga piskląt: od 2 g do 12 g w czasie opuszczenia gniazda]
• Łuszczyk wielobarwny (Passerina ciris) [waga: 13-19g; wielkość jaj: do 19 mm x 21 mm; waga piskląt: od 2 g do 12 g w dniu opuszczenia gniazda]
• Wireonek Białooki (Vireo griseus) [waga: 7-14 g; wielkość jaj: do 21 mm x 15 mm; waga jaj: 2 g; waga piskląt: od 2 g do 11 g w czasie opuszczenia gniazda]

Aby zwiększyć przydatność listy w kontekście karmienia węży zbożowych z hodowli, przy nazwie gatunku umieściłam dane na temat wagi dorosłego osobnika, piskląt oraz jaj. Za źródło danych przyjęłam Cornell Lab of Ornithology.

Pisklęta, jaja czy dorosłe osobniki? Co je wąż zbożowy w naturze?

Interesującym odkryciem było to, że węże zbożowe nigdy nie atakowały dorosłych ptaków w gnieździe, nawet gdy te spały. Choć zbliżały się do nich aż 11 razy, w większości przypadków po prostu próbowały zepchnąć dorosłe ptaki z gniazda lub wciskać się pod nie, aby dostać się do zawartości gniazda. W przeciwieństwie do węży smugowych i Coluber constrictor, które czasami atakowały dorosłe ptaki, węże zbożowe wydawały się koncentrować wyłącznie na pisklętach, ignorując dorosłe ptaki nawet w sytuacjach, gdy wydawały się wystarczająco duże, by je zjeść.

Obserwacje te sugerują, że węże zbożowe mogą unikać konfrontacji z dorosłymi ptakami, aby uniknąć ryzyka wystraszenia ich i przedwczesnego opuszczenia gniazda przez pisklęta. Ta strategia może być bardziej efektywna, ponieważ skupienie się na pisklętach zapewnia większy i łatwiejszy zysk energetyczny. Możliwe, że zamieszanie związane z atakiem na dorosłe ptaki mogłoby skomplikować polowanie i spowodować ucieczkę potencjalnej zdobyczy.

Badanie wykazało również, że węże zbożowe były prawie pięć razy bardziej skłonne do polowania na pisklęta niż na jaja. Odnotowano przypadek, w którym wąż zbożowy opuścił gniazdo bez zjedzenia znajdującego się w nim jaja, mimo braku alternatywy dla posiłku.

Co to dla nas oznacza, czyli pisklęta i jaja jako jedzenie dla węża zbożowego

Powyższe dane dostarczają nam informacji cennych dla karmienia węża zbożowego w hodowli. Dane na temat ptaków, które padły ofiarą zwierząt w naturze, możemy przenieść na wiedzę o tym, jak urozmaicać dietę węży domowych. Wśród dostępnych w Polsce sklepów z whole prey i karmówką znaleźć możemy kilka propozycji odpowiadających parametrom wymienionych w badaniu gatunków:

• Mrożone pisklęta jednodniowe przepiórki,
• Mrożone przepiórki 20/30 g,
• Mrożone kurczaki jednodniowe.

Oczywiste jest, że przystępując do karmienia należy przede wszystkim dostosować wielkość posiłku do wieku i wielkości węża zbożowego. Wielkość podawanego pokarmu znacząco różnić się będzie w zależności od tego, czy mamy pod opieką młodego węża w pierwszym roku życia, czy mieszkańca terrarium liczącego już dobrych kilka lat. Przyjmuje się, że waga posiłku powinna stanowić około 10% masy ciała węża. Wielkość zdobyczy może być większa niż głowa węża, ale nie powinna przekraczać 1.5 objętości węża w najgrubszym miejscu jego ciała.

Korzystając z możliwości, jakie daje nam omawiane badanie, przeanalizowałam potencjalny pokarm dla węża zbożowego pod jeszcze jednym względem mianowicie w odniesieniu do wagi ptaków, które zwierzęta wybierały na swoje posiłki w naturze.

Pisklęta jednodniowe przepiórki jako karmówka dla węży zbożowych

Jeśli weźmiemy pod uwagę dane z omawianego badania, pisklęta jednodniowe przepiórki zdecydowanie wygrywają w rankingu na optymalną karmówkę dla węży zbożowych.

Po pierwsze, każdy wąż zbożowy, który uprzejmie zgodził się wziąć udział w badaniu, wybierał na pokarm pisklęta, nigdy dorosłe ptaki.

Po drugie, waga jednodniowych przepiórek (5-7 g) odpowiada wadze piskląt każdego z gatunków ptaków wymienionych przez badaczy:

• Kardynał szkarłatny (Cardinalis cardinalis) - od 3-4 g do 25 g,
• Przedrzeźniacz rudy (Toxostoma rufum) - od 5-7 g do 48 g,
• Łuszczyk indygowy (Passerina cyanea) - od 2 g do 9 g,
• Łuszczyk wielobarwny (Passerina ciris) - od 2 g do 12 g,
• Wireonek białooki (Vireo griseus) - od 2 g do 11 g.

Dane na temat wagi piskląt łuszczyka błękitnego (Passerina caerulea) nie są znane, natomiast wielkość jaj i waga dorosłych osobników pozwalają przypuszczać, że i tutaj mrożone pisklęta przepiórki stanowić będą odpowiednie zastępstwo. Tym samym mrożone przepiórki jednodniowe zyskują najwyższą lokatę 6/6 w kategorii pokarm dla węża zbożowego, jednakże pojedyncza przepiórka nie zaspokoi głodu węża cięższego niż 70 g.

Przepiórka 20/30g jako pokarm dla węży zbożowych

Mrożone przepiórki o wadze 20/30g to wciąż młode osobniki, którymi także potencjalnie mógłby zainteresować się wąż zbożowy szukający pokarmu, biorąc pod uwagę fakt polowania przez węże na podrośnięte pisklęta, które ratowały się ucieczką z gniazda. Wagowo przepiórki te odpowiadają pisklętom kardynała szkarłatnego (od 3-4 g do 25 g) i przedrzeźniacza rudego (5-7 g do 48 g).

To co prawda zaledwie dwa z sześciu obserwowanych w diecie dzikich węży gatunków ptaków, jednak mrożone przepiórki 20/30 g mają pewną znaczącą przewagę nad pisklętami: zaspokoi nimi głód wąż zbożowy o wadze od 200 do 300 g. 

Kurczaki jednodniowe 35-40g dla węża zbożowego

Jeśli w naszym terrarium mieszka wąż zbożowy liczący kilka lat, karmienie go pisklętami przepiórek prawdopodobnie nie będzie tak efektywne, jak wybór kurczaków jednodniowych. Ich waga odpowiada wadze zaledwie jednego gatunku piskląt omawianych w badaniu (przedrzeźniacza rudego, do 48 g), jednak kurczaki 1 dniowe są one najrozsądniejszym wyborem dla węży zbożowych o wadze powyżej pół kilograma.

Jajo przepiórcze jako jedzenie dla węża zbożowego

Niektóre z węży zbożowych obserwowanych w czasie badania decydowały się na spożycie niewyklutych jaj znalezionych w gnieździe, co mogłoby uzasadniać obecność jaj w diecie zwierząt w hodowli terrariowej. Problem polega na tym, że według omawianego badania wąż zbożowy żerował w gniazdach ptaków, których jaja były mniejsze i lżejsze niż jaja przepiórki. Ich uśredniony rozmiar to 35 mm x 27 mm, a waga 9 g. Żaden z obserwowanych przez badaczy gatunków ptaków nie znosi tak dużych i ciężkich jaj, należy pamiętać jednak, że występowanie węża zbożowego wykracza daleko poza obszar Savannah River Site. Istnieje prawdopodobienstwo, że w innych rejonach zbożówki napotykają i zjadają jaja wielkością i wagą zbliżone do tych przepiórczych.

Karmienie węża zbożowego pisklętami w praktyce

Nie byłabym sobą, gdybym na koniec nie sprawdziła zdobytych danych w praktyce, mając po temu okazję. Pracując nad tym artykułem, zamówiłam w sklepie z karmówką Raw PetFood mrożone pisklęta jednodniowe przepiórek, by sprawdzić, czy mój wąż zbożowy skusi się na tego typu posiłek.

Mam ten komfort, że w moim domu mieszka nie tylko wąż zbożowy jedzący mrożony pokarm, ale i cztery Ragdolle, w tym dwa preferujące dietę whole prey dla kotów. Oznacza to, że to, czego ewentualnie nie zje wąż, po prostu staje się karmówką dla kotów. Nic się nie marnuje.

Mój wąż nie może pochwalić się jeszcze imponującą długością ani wagą — wykluł się w zeszłym roku. Z tego względu rozmroziłam kilka przepiórek, które wydawały mi się najmniejsze, a po rozmrożeniu i rozprostowaniu ponownie poddałam je selekcji. Najmniejsza przepiórka przypadła w udziale wężowi, reszta stanowiła karmę dla kotów. Aby dostosować pisklę do wagi węża i ułatwić zjedzenie nowego pokarmu usunęłam przed karmieniem dziób, nogi i skrzydła.

Pozwoliłam sobie nie poświęcać czasu na analizę wyglądu ptasich gniazd. Ograniczyłam się do informacji, że większość wymienionych w badaniu ptaków gniazduje nisko (w tym niekiedy na ziemi), skupiając się na obfitej roślinności powyżej gniazda. Rozmrożone pisklę w temperaturze pokojowej umieściłam w miseczce na pokarm stylizowanej na liść i umieściłam w przesłoniętym roślinami miejscu w terrarium. W ramach ciekawostki dodam, że choć pokarm umieściłam w terrarium późnym popołudniem i wąż zlokalizował zdobycz już wtedy, to nie zjadł jej od razu. Oddalił się do swoich spraw i wrócił ją zjeść dopiero po 22.

Pod osłoną nocy wąż zbożowy, który do tej pory żywiony był wyłącznie myszami, okazał się mocno podekscytowany nowym pokarmem. Długość zdobyczy okazała się dlań nieco kłopotliwa, a jednak pożerał ją z werwą, używając ciała do duszenia i przytrzymywania ptaka. Po kolacji zaszył się w ulubionej, ciepłej kryjówce. Wyglądał na zadowolonego, a więc i ja jestem zadowolona — pisklęta jednodniowe przepiórek zapewne jeszcze nieraz urozmaicą dietę mojego węża.

---

---

Artykuł przygotowany został na podstawie badania: Ekologia i zachowania drapieżne węży zbożowych (Pantherophis guttatus) na ptasich gniazdach, autorstwa: Brett A. Degregorio, Patrick J. Weatherhead, Jinelle H. Sperry. Dane na temat wagi poszczególnych gatunków ptaków pochodzą z bazdy danych Cornell Lab of Ornithology.

Tekst artukułu: inessiwinska@gmail.com